Méér genieten in de directiekamer

In mijn twee voorgaande blogs – begin november en december - heb ik op een tweetal wijd verbreide vergissingen gewezen, die het creatief en effectief besturen van en leidinggeven aan organisaties in de weg kunnen zitten. Dit keer wil ik het over de belangrijkste vraag hebben die aan deze vergissingen ten grondslag ligt:

Hoe kan ik in mijn 'werkplaats voor de geest'
de man of vrouw zijn, die de lakens uitdeelt?

Het is zoals gezegd, een belangrijke, prangende en ook heel logische vraag.
De vraag die eronder ligt is volgens mij: Wil jij de organisatie optillen en jezelf en jouw medewerkers tot betere prestaties inspireren

Hoe doe je dat, wanneer de waan van de dag of de automatische piloot de regie van jou overnemen en je doet wat je altijd al gedaan hebt? 
Het antwoord ligt in jou.
Voor deze creatieve taak ben jij met alles erop en eraan nodig. Je bent ervoor bedoeld, om er de lakens uit te delen.

En precies daaraan, aan dat ‘alles erop en eraan’ blijkt het nogal eens te mankeren.

Jouw grote creatieve binnenruimte – de werkplaats voor de geest, zoals wij deze intelligente en vitale binnenruimte noemen - staat, zelfs als het dringend en nodig is, er méér dan eens alleen voor. Daarom kom ik tot de volgende ietwat boude stelling:

Jij zet voor jouw werk en overige bijdrage,
slechts een beperkt deel van jezelf in,
ook al doe je dat natuurlijk niet bewust!

Ik hoor je in jezelf al zeggen: ‘Wie zegt dat ik niet alles wat ik in me heb, wat ik geleerd en zelf ontwikkeld en ervaren heb, in mijn functie en daarbuiten inzet? Ik doe mijn stinkende best en geef al mijn energie en talent aan de organisatie! Is het dan nooit genoeg?’

De metafoor van de stok
Ik zal trachten deze stevige bewering op een mogelijk wat ongebruikelijke, maar duidelijke manier te onderbouwen en gebruik daar de metafoor van de stok voor.

Iedere stok kent twee uiteinden, een plus- (+) en een minkant (–) waarmee je een balans kunt vinden door hem precies in het midden op je vinger te laten balanceren. Moeiteloos en zonder veel energie en inspanning, kun jij vanuit dit midden (≈) je tot de beide uiteinden, de + en – polen verhouden. Tot zover deze metafoor en ik kom er later nog op terug.

Kijken we naar de natuur en wat daar zoal groeit en bloeit, dan ziet de goede waarnemer dit ‘midden’ daar ook in terug. Met de kwaliteiten overvloed, schoonheid en harmonie, vindt de natuur moeiteloos haar midden of equilibrium (≈) zoals het ook wel wordt genoemd. Symbiose, het vruchtbaar vanuit dit midden met elkaar samenwerken, is een logische consequentie wanneer aan dit samenspel tussen +, - én ≈ inhoud en betekenis wordt gegeven, wat in de natuur via ‘trial and error’ de standaard procedure is. Daarom is het voor ons zo aangenaam, ontspannend en voedend om in de natuur te verblijven en er met volle teugen van te genieten. We worden als het ware in haar equilibrium ondergedompeld, waardoor onze batterij snel weer oplaadt en het een rustgevende en inspirerende uitwerking op ons algehele welzijn heeft.

De rol van de mens
En hoe zit het met de mens; hoe gaan wij met deze aan elkaar tegengestelde polariteiten om? Hoe groot is het speelveld waar wij aan deelnemen en hoe geven we hem iedere dag vorm? Hoe verhouden wij ons tot nat en droog, goed en kwaad, opbouw en afbraak, warm en koud, rijk en arm, et cetera? Weten wij een harmonieus en vruchtbaar midden (≈)te vinden tussen wat ook wel ‘de paren van tegenstelling’ wordt genoemd of worstelen we er méér mee dan ons lief is?

Ik kom als ‘Vreemde Eend in de bijt’ (www.DeVreemdeEend.info) regelmatig in directiekamers en wat me bij het samenwerken daar regelmatig opvalt, is het noeste en harde werken, het veelvuldig vergaderen en met gefronste voorhoofden serieuze en belangrijke kwesties en onderwerpen aansnijden. Er wordt veel gestoeid en geworsteld en ogenschijnlijk weinig genoten of plezier beleefd aan het in principe toch fascinerende bestuurlijke spel. Hoe komt dat, waarom genieten we zo zuinig van onze eigen bijdrage? Zien we soms iets belangrijks over het hoofd?

The missing link
Ja, we zien volgens mij iets héél belangrijks over het hoofd en omdat vrijwel iedereen dat doet, valt het niet zo op. Beoordeel zelf maar:

Alles, en dat geldt vooral voor de opgroeiende en evoluerende mens, gaat door ontwikkelingsfasen heen. Niets ontwikkelt of groeit in een rechte lijn naar een vooraf bepaald doel toe, maar volgt fasen en patronen met zowel toppen als dalen.

• Ieder mens belandt bij zijn of haar geboorte in de baby- en peuterfase en daarin behoren sprookjes, draken, kabouters en feeën tot de dagelijkse realiteit. Alhoewel volledig onbewust, vereenzelvigt zich de peuter met deze sprookjeswereld en droomt ervan en gelooft er steevast in.
• Daarna – en in onze westerse cultuur vrijwel onopgemerkt – rolt de peuter in de erop volgende kleuterfase. Het laat hem of haar met het verstrijken der jaren geleidelijk, maar niet minder hardhandig weten, dat er een polaire wereld bestaat waarin gewerkt en gepresteerd moet worden. Er ontwikkelt zich in ieder kind een potentie en kracht, waarmee hij onderscheid leert maken en leert kiezen tussen het één en het ander. De speel- en droomfase is daarmee definitief voorbij, de vaak weerbarstige realiteit is een feit!
• Aan het eind van de teenerfase in wat we puberteit noemen, wordt hij geslachtsrijp en dat gaat bepaald niet ongemerkt aan de puber, evenals de mensen om hem heen, voorbij. Hij stelt zich puberaal en dwars op tegenover de gevestigde orde en meent veel beter te weten hoe hij zaken en systemen moet aanpakken en . . . . mogelijk heeft hij nog gelijk ook.
• De laatste fase waar sommige mensen een heel levenlang over doen, is volwassen en dus volwaardig mens worden. Hij heeft van de wereld om hem heen gezien, hoe hij profijtelijk aan het maatschappelijke spel kan deelnemen en er redelijkerwijs zijn rol in kan spelen. Redelijkerwijs, want het gevoel dat er veel méér inzit en méér moet zijn dan er in de praktijk feitelijk uitkomt, laat hem maar niet los en daarmee is voor de meeste mensen de cirkel rond.

Terwijl iedereen bij terugblik op zijn of haar eigen bestaan deze volgtijdige fasen herkent en zich van de belangrijke transities mogelijk nog iets herinnert, wordt aan één overgangsfase in onze westerse samenleving tot nu toe nauwelijks tot geen aandacht besteed of betekenis gegeven. De transitie zo rond het 6^de á 7^de jaar, van peuter naar kleuter.  

Gelukkig weten andere tradities, zoals het Boeddhisme, nog heel goed hoe een onervaren kind deze interne shift evenwichtig en goed afgestemd kan doormaken. Er bestaan nog kennis en spelregels voor die hem leren, hoe hij met de van binnenuit opdringende polariteit, met zijn Buddhi zoals dit onderscheidingsvermogen in deze traditie heet, goed kan omgaan. Dit in tegenstelling tot onze opvoeders, die deze mogelijk meest belangrijke transitie nauwelijks kennen en daardoor nul op het rekest geven. Onze ouders en leraren zwijgen in alle talen en voegen in deze fase niets toe en dat is ze niet kwalijk te nemen, want zij hebben dat van hun opvoeders zelf ook niet geleerd.

De consequenties
Ondertussen groeit er in ieder kind, ook in deze tijd, een dringend besef, dat hij niet meer in een sprookjeswereld, maar in de echte wereld leeft met polariteiten en tegenstellingen (+ en -) die, naarmate hij ouder wordt, om zijn deelname en bijdrage vragen. Hij staat er moederziel alleen vóór en moet het noodgedwongen zelf zien te redden. Er blijft hem in deze kramp daarom niets anders over, dan zijn ouders en andere volwassenen na-apen en kijken hoe zij met vallen en opstaan op hun doe- en aanpakmodus zijn aangesloten. Zo doen we dat immers in onze cultuur en de vraag is, of dat zo moet blijven!

Het maximale wat hij daaruit leert, is een soort sociaal aanvaardbaar gedrag en houding, wat echter niet in de buurt komt van wat hij vanbinnen voelt en feitelijk doormaakt. Het is de almaar opdringende belofte die er maar niet uit wil komen. De consequenties van deze Alleingang zien we later in het werk en zijn overige bijdrage terug, zoals:

• Het lijkt in onze westerse cultuur alleen om winnen of verliezen, om efficiëntie of inefficiëntie te gaan. We hebben geen goed besef van een neutraal midden (≈), van rust of een time out. We razen als machines door en ondergraven zo ongewild zelf onze spelvreugde en plezier.
• We vinden het lastig om ons in anderen of situaties te verplaatsen en er gepast betekenis en aandacht aan te geven. We zijn vooral met onszelf en onze carrière bezig. We zijn pragmatisch, waardoor onze gevoelens en wat ons werkelijk raakt, in de weg zitten. Dat is méér iets voor thuis, zo menen we.
• We hebben grote moeite met kiezen en veranderen. Zonder een goed ontwikkelde en functionerende Buddhi - wij noemen hem ook wel de Observator of Waarnemer – overzien we slechts een beperkt deel van het speelveld.
• We vergelijken en oordelen tegelijkertijd, terwijl het feitelijk twee aparte door onze wil gestuurde en volgtijdige acties zijn. Eerst met onze Waarnemer een evenwichtig midden vinden, zonder voor- of afkeur voor het één of het andere, om daarna onderscheid te maken en als het nog nodig is, een oordeel te vellen of te kiezen.
• Ondanks onze wens naar verbinding en duurzame relaties, wil dat maar moeilijk lukken. We worstelen met hoe wij ons open en respectvol tot de ander en onszelf kunnen verhouden.

We willen van ons werk en de rollen die we dagelijks spelen genieten, maar is dat met zo’n solistische en eenzame start nog wel mogelijk? Hoe kunnen we daar een gepast en effectief antwoord op vinden? Plezier en genieten lijken ons steeds te ontglippen, hoe hard we ook ons best doen!

Nut en betekenis
Genieten komt niet zomaar uit de lucht vallen, het is een gevolg van hoe en waarmee we nut en betekenis aan onze functies en rollen geven. Hoe we ons inspannen en met welke houding en gedrag we aan ons werk en onze positie thuis bijdragen.

Een metafoor die daar specifiek over gaat, is elektriciteit. Stroom dus. Stroom bestaat ook uit twee polen, de één positief (+) en de ander negatief (-) geladen. Met deze energie wordt dynamiek en progressie aan processen gegeven. Een radio bijvoorbeeld geeft met behulp van (+ & -) stroom geluid en muziek op afstand en is daarom nuttig en heeft betekenis; een televisie geeft met stroom beeld en geluid op afstand en ook dat is nuttig en heeft betekenis; een lamp levert met stroom licht en sfeer en is daardoor nuttig en heeft betekenis, et cetera.

Met al deze apparaten doen we ons voordeel en de reden waarom we ervan genieten is, omdat de apparaten zelf neutraal (≈) zijn. Ze hebben geen voorkeur voor positief (+) of negatief (-), ze registreren en volgen zonder weerstand of tegenspraak de energie of stroom die ze effectief en nuttig in beweging zet.

Hoe dan ook en met welke metafoor ik mijn aanvankelijke nogal boude stelling ook tracht te onderbouwen, steeds blijkt het om deze onzichtbare potentie en kracht op de achtergrond te gaan. Deze ultieme stille en neutrale (≈) Waarnemer in ons, die we indertijd als kleuter zo goed en zo kwaad zelf hebben geprobeerd te ontwikkelen. En is dat gelukt en kennen wij deze Waarnemer in ons die de beide polariteiten completeert en in beweging zet? Weten we welke cruciale rol deze Waarnemer speelt, de Buddhi die op jonge leeftijd ons er al op heeft aangesproken? Of is dat misschien de reden waarom we - vanwege een blinde vlek op dit punt - een behoorlijk deel van ons werk aan de automatische piloot overlaten?

De blinde vlek
Vrijwel niemand in de westerse samenleving heeft van huis uit of op school geleerd, goed afgestemd en gefocust zijn of haar Waarnemer te consulteren. Daarom ook noemt iedereen abusievelijk polariteit, dualiteit. We leven in de veronderstelling dat ze beide hetzelfde betekenen, wat echter niet zo is. De positieve (+) pool wanneer we hem direct met de negatieve (-) pool verbinden, leidt vrijwel zeker tot kortsluiting of strijd. Dat is het resultaat van de dingen pal tegenover elkaar zetten, zoals wij dat van onze opvoeders afgekeken en geleerd hebben. Wanneer we echter de neutrale en stille kracht, deze Waarnemer in ons alsnog leren kennen en er letterlijk de wikkels van afhalen – ontwikkelen dus - dan herstellen we de natuurlijke orde en gaan processen en relaties weer spontaan stromen. Wat een enorm verschil! Dualiteit en strijd zitten ons meer dan eens in de weg en polariteit helpt ons de orde te herstellen en dat geeft een geweldige boost aan onze ontwikkeling!

Wordt het niet hoog tijd deze middelende Waarnemer echt te leren kennen en te stoppen met onze energie in de polariteiten alleen te stoppen? Hebben we niet lang genoeg verlangd naar onderscheidend en betekenisvol bijdragen en willen we niet eindelijk eens van ons werk kunnen genieten? Waarom nog langer strijd en verzet oogsten en erger nog . . . . van al dat geploeter en gedoe nog eens niets leren ook?

Het diepste punt
Het werk waar we in aanvang nog gemotiveerd en geïnspireerd aan zijn begonnen, wordt eentonig, plat en saai, omdat we ons noodgedwongen een beperkt deel van ons hele vermogen gebruiken. In plaats van bij het kiezen alle facetten (+, - én ≈) mee te wegen, beperken we ons tot alleen de actieve en dynamische delen (+ en -) en zetten daardoor zelf de deur naar stress en burnout wagenwijd open!

Iedere ontwikkeling en ieder proces, voordat we erdoor geïnspireerd en geraakt worden en er betekenis en nut aan mogen geven, heeft de dynamiek en energie van + en –, onder aanvoering van ≈ nodig. Eerst dán kunnen we verantwoord kiezen, krijgen we de wind mee (synergie) en worden we het diepste punt!

De stand van zaken
Hiermee hoop ik antwoord te hebben gegeven op mijn eerdere stevige uitspraak en we kunnen onszelf nu wederom dezelfde vraag stellen:

‘Waarom staat mijn werkplaats voor de geest er zo dikwijls alleen voor?
Wie heeft het eigenlijk in mijn meest intelligente en creatieve
binnenruimte voor het vertellen?’

Met de metaforen van de lamp, de radio en de stok in gedachten, is het antwoord op deze vraag niet meer zo moeilijk te geven. We hebben op jonge leeftijd zonder hulp van derden niet goed geleerd inhoud en betekenis aan ons eigen midden te geven, waardoor onze Waarnemer óf niet helemaal neutraal is, óf in het spel überhaupt niet meedoet. We maken het onszelf daardoor onnodig moeilijk en de vraag is hoelang we dat nog willen. Wanneer staan we onszelf toe om, voordat we kiezen en oordelen, eerst naar de stem en hulp van onze altijd aanwezige Waarnemer te luisteren?  

Mens met een Hoofdletter
Omdat de meeste mensen slechts partieel aan het spel deelnemen en het overzicht over het hele spel zijn kwijtgeraakt, laten we ons werk, dat almaar saaier en eentoniger wordt, liever door onze automatische piloot opknappen. Van repeteren en kopiëren immers, worden we niet blij en daar zijn we ook niet voor bedoeld of in de wieg gelegd. We zijn in aanleg veel te creatief en te vermogend om ons als automaten of computers te gedragen. Let wel, ‘in aanleg’, want voordat wij ons hele vermogen met alles erop en eraan creatief en doelgericht voor de kinderen na ons mogen inzetten, moeten we zelf nog wel eerst een belangrijke inhaalslag maken.

Aan ons wordt in deze fascinerende tijd gevraagd, alsnog de neutrale Waarnemer in onze werkplaats voor de geest zijn eigenlijke plaats en positie toe te kennen. Dat is onze voornaamste taak, die geen ander voor ons kan opknappen.

Wij noemen de Mens die deze drievoudige slag (+, - en ≈) heeft gemaakt, een Mens met een Hoofdletter. Hij klampt zich niet langer als een drenkeling vast aan bestaande en vaak tot het bot versleten concepten en overtuigingen, maar weet wie of wat hij wil zijn. Hij heeft geleerd en weet, waar zijn invloed gewenst en nodig is en wanneer hij op z’n knieën moet.

Hij behoudt, ook als hij zich tijdelijk op de delen moet richten, overzicht over het geheel en heeft in zijn werk en leven ervaren hoe hij zich veilig aan de progressie en stroom zelf kan toevertrouwen. Dat maakt hem het diepste punt, een Mens die voluit geniet van en plezier heeft in het werk dat vóór hem ligt en waar hij leiding en inhoud aan mag geven.

Dat de directiekamer en het spel waar hij samen met anderen aan deelneemt, daardoor ook een ander aanzicht krijgt, zal waarschijnlijk niemand verbazen.