Een vurig pleidooi voor de vrije medewerker

In iedere organisatie zijn mensen die tot de kern of het kloppend hart van de organisatie behoren. Het zijn de ‘insiders’ die de grote lijnen uitzetten en de finale knopen doorhakken. De leider van de Democraten 66 bijvoorbeeld, Alexander Pechtold, is er zo een en behoort tot het kloppend hart van deze partij.

Er functioneren binnen organisaties ook ‘outsiders’ die van tijd tot tijd projectielen over de muur gooien. Ze worden beschermd door trouwe, loyale volgelingen en proberen van buitenaf de zittende macht over te nemen. Geert Wilders is zo’n outsider.

De derde positie
Er is echter nog een derde positie mogelijk voor medewerkers in iedere organisatie. Mensen die zich noch binnen, noch buiten het spel ophouden. Het zijn, zoals ik deze dappere en goed gefocuste mensen zou willen noemen, de ‘vrije medewerkers’. Ze zijn weliswaar onderdeel van de organisatie, maar kunnen niet bij de denkwereld van de andere twee andere groepen worden ondergebracht. Hun werkgebied bevindt zich aan de buitengrens, de bruggen en de in- en uitgangen van organisaties. Onze voorgaande minister van Buitenlandse Zaken, Frans Timmermans bijvoorbeeld, thans vicevoorzitter van de Europese Commissie onder  Jean-Claude Juncker, nam soms deze bijzondere positie in.
 
Het beperkte aantal mensen die deze derde positie bevolken, spelen een cruciale rol binnen partijen en organisaties. Een vrijwel onzichtbare vrije rol, niet alleen van de interne verleidingen van de groep waar ze dagelijks aan bijdragen, maar vooral vrij om de onderhuidse boodschappen en signalen van partijen of organisaties op een nieuwe en creatievere manier te horen en zinvol te interpreteren. De positie die ze bekleden is neutraal, waardoor ze uitstekend en onbevangen zien wat goed is van en voor de groep en wat goed is van en voor de rivalerende partij. Ze respecteren beide, zowel de in- als outsiders, en weten hoe ze tussen de belangen van deze beide groepen in kunnen laveren. Het brandende vermogen in hen, maakt ze tot sterke hervormers. 

Wat hen van binnenuit drijft
Zij die kiezen voor dit grensgebied, beschikken zowel over de loyaliteit van de trouwe insider, als over het kritische oordeel van de outsider. Martin Luther King Jr. had zo’n kompas en wist wat het betekende om een echte Amerikaan te zijn. Hij liet geen gelegenheid onbenut om ze dichter bij zichzelf te brengen en ze met zijn inspirerende en bevlogen toespraken vurig en gepassioneerd aan hun gezamenlijke, oorspronkelijke idealen en intenties te herinneren.    

De kracht van deze vrije medewerkers is, dat ze in de praktijk van alledag volledig bij het voortdurend veranderen van de cultuur betrokken zijn. Ze weten er maximaal voordeel uit te halen, zonder erdoor bevangen te worden of zich er teveel in te laten betrekken. Zij kennen deze cultuur zó goed, dat ze ook weten hoe ze de spelregels ervan correct en met respect kunnen doorbreken. Niet door hem tot de grond toe af te breken, maar door de dragers van deze cultuur niet-aflatend aan hun indertijd afgesproken bestemming en intentie te herinneren. Niet de wet afschaffen, maar hem completeren en harmoniseren!

Waarin verschillen zij?
De hardwerkende insiders dreigen door de vele futiliteiten de weg kwijt te raken en erdoor geïnvolveerd te worden, waardoor de status quo dreigt te zegevieren. De outsiders hebben het druk met bommengooien en met de mogelijke revolutie waar ze van dromen. 

Vrije medewerkers echter, die de in- en uitgangen overzien, kijken toe op dit constante gespartel en richten zich vooral op de transformatie van de cultuur en niet op het systeem zoals die op dit moment functioneert. Ze focussen zich met name op de vele vragen die het veranderproces oproept, in plaats van op de mogelijke antwoorden.

In- en outsiders zijn meestal rivalen die in het spel pal tegenover elkaar staan, terwijl vrije medewerkers, zonder het ‘wij’ te idealiseren en het ‘zij’ te demoniseren, de twee rivaliserende spelers zien als partners met verschillende visies en uitgangspunten. Partners die - zonder dat overigens zelf te beseffen - in een paradoxale realiteit leven, waarin de verschillen niet splitsen, maar juist convergeren, waardoor de tegenstellingen en standpunten met elkaar kunnen samenvallen.

Hoe eenzaam is hun positie?
Niet alles van de neutrale en vrije rol is zonneschijn, er kleven ook nadelen aan. Ze verliezen zichzelf nooit en zijn niet zo bij het dagelijkse reilen en zeilen van anderen betrokken. Natuurlijk worden ze wel gerespecteerd en vriendelijk bejegend, maar zullen nooit zo geliefd worden als de insider, die tot de groep ‘ons kent ons’ behoort. Ze kunnen ertegen om niet zo populair te zijn en niet deel te nemen aan de passie van de outsider en aan het vurige geloof van de insider. Waar het hen in hoofdzaak om gaat, is de onversneden realiteit die immers nooit liegt. 

Zowel in- als outsiders neigen naar en denken in ‘wij’ tegenover ‘zij’ en ‘dit’ tegenover ‘dat’. Vrije medewerkers verzetten zich tegen deze natuurlijke tendens om dualistisch te denken en het ego bewieroken. Het gaat hen om heelheid, om de kracht van overeenkomst en samenwerken, in plaats van de verschillen benadrukken. Ze zien hoe ‘wij’ en ‘zij’, die oppervlakkig gezien tegenover elkaar staan, feitelijk en vanuit een groter perspectief, complementair zijn en vruchtbaar met elkaar in relatie kunnen staan! 

Omdat ze van het spel houden
Waar mensen bang of defensief zijn, ontbreekt begrip en is er geen tolerantie voor de drijfveren en de positie van de vrije medewerker. Het merendeel van de medewerkers verlangt naar duidelijkheid, het liefst onmiddellijk en hunkert naar een soort rigide loyaliteit en saamhorigheid waaraan iedere beweging en flexibiliteit ontbreekt.
Toch, en in deze dynamische tijd feitelijk meer dan ooit, hebben partijen en organisaties mensen nodig die de moed hebben dit onbekende gebied te betreden. Mensen die zoveel van dit dynamische krachtenspel houden, dat ze de regels als een broeder durven te bekritiseren en het van binnenuit als een vriend durven aan te spreken. Ze stimuleren de spelers van de partijen en organisaties om onverschrokken naar hun ware statuur te leven en op die manier vruchtbaar aan de samenleving bij te dragen.              

Geïnspireerd door het artikel van de bekende columnist David Brooks in The New York Times van 24 juni 2016 ‘At the Edge of Inside’, heb ik dit stuk geschreven.
Robert Rosenboom van Springteam – Werkplaats voor de geest.